آنالیز شرایط سلامت زنان سرپرست خانوار(1) - مجله دانلود و سرگرمی

آنالیز شرایط سلامت زنان سرپرست خانوار(1)

نویسنده:دکتر عزت الله سام آرام*

مریم امینی یخدانی**

شرایط سلامت زنان تحت پوشش سازمان بهزیستی قم

چکیده

مقاله حاضر به آنالیز شرایط سلامت زنان سرپرست خانوار می پردازد. هدف مقاله پاسخ به این سؤال است که آیا زنان سرپرست خانوار از سلامت برخوردار می باشند؟ شرایط سلامت آنان چگونه است؟ پس از مطالعه و آنالیز مبانی نظری مرتبط، با توجه به چند بعدی بودن سلامت، سه بعد جسمی، روانی و اجتماعی مورد مطالعه و ارزیابی نهاده شد و پرسشنامه ای از ترکیب پرسشنامه سلامت عمومی گلابرگ و سلامت اجتماعی کییز تدوین شد.

جمعیت مورد مطالعه، تمامی زنان سرپرست خانوار تحت پوشش سازمان بهزیستی شهر قم می باشند که به شیوه نمونه گیری متناسب، 181 نفر برای نمونه انتخاب شد و به روش پیمایشی مورد مطالعه نهاده شد.

پس از جمع آوری اطلاعات و تحلیل آن، معین شد 43 درصد زنان مورد مطالعه در بعد جسمانی از سلامت لازم برخوردار نبودند و در دو بعد روانی و اجتماعی هم این شرایط در حدود 30 درصد آنان مشاهده شد و می توان گفت:سلامت جسمی این زنان نسبت به دو بعد روانی و اجتماعی در شرایط پایین تری قرار داشته است.

کلید واژه ها:سلامت، زنان سرپرست خانوار.

مقدمه

زنان به اسم نیمی از جمعیت می توانند نقشی سازنده و تأثیر گذار در فرایند پیشرفت، تکامل و توسعه جامعه داشته باشند، اما همیشه در طی قرون متمادی علی رغم فعالیت در تمامی عرصه های مختلف فراوری و بازفراوری، مورد کم توجهی نهاده شده اند. چه در درون چارچوب خانواده به لحاظ حقوقی- مالی و چه در سطح جامعه، نسبت به نقش آنان عموماً بی توجهی انجام شده است. (پیران، 1376،ص1)

علاوه بر این، زنان به اسم یکی از اقشار در معرض آسیب جوامع، بیش از سایران در معرض تبعیض های اجتماعی و فشارهای روانی قرار می گیرند. در این میان، آن دسته از زنانی که به دلایلی، عهده دار مسئولیت های خانوادگی هستند در معرض آسیب بیشتری قرار دارند. این گروه، عموماً شامل زنان سرپرست خانوار، دختران و زنان خودسرپرست می باشند که در طی سال های اخیر تعداد آنها به علل متعدد، مانند بالا رفتن مقدار طلاق، کاهش مقدار ازدواج، مرگ و میر، مهاجرت های داخلی و خارجی و ... فرایند افزایشی داشته است. بر اساس سرشماری سال 1375، 8/4 درصد کل خانوارهای ایرانی را زنان سرپرستی می نمودند؛ بدین معنا که از هر 12 خانوار کشور، یک خانوار به وسیله زنان اداره می شده است. (مرکز آمار ایران، 1381، ص10) این نسبت (نسبت 8/4 درصدی سال 75) در سال 85 به 9/4 درصد رسیده است. (مرکز آمار ایران، 1385)

بنابراین، بخش عمده ای از این زنان همیشه با مسائل مالی و اجتماعی- روانی ناشی از بی سرپرست و یا خودسرپرست بودن روبه رو هستند و این امر، سلامت آنان را به خطر می اندازد.

افزایش مقدار مشارکت مالی زنان که از عوامل متعددی (از جمله عوامل مالی- اجتماعی، فرهنگی و جمعیتی) تأثیر می پذیرد (محمودیان، 1382، ص191) بر سلامت آنان تأثیر گذار است.

توجه به مفهوم سلامت و افزایش امید به زندگی همراه با سلامت، همان مفهومی است که نخستین بار به وسیله جان کالدول در سال 1990 تحت اسم گذر سلامتی مطرح شد. وی با مطرح کردن این مفهوم، امید داشت جمعیت شناسان را تشویق کند توجه خود را بیشتر بر روی سؤال ـ چطور مردم می توانند مدت بیشتری سالم و زنده بمانند؟ معطوف کنند؛ به جای اینکه تمرکز بیش از حد بر روی افزایش تعداد سال های زندگی افراد داشته باشند. (Mcni coll,2003.p.475)

با توجه به مطالب ذکر شده، سؤالی که در اینجا مطرح می گردد، این است: شرایط سلامت زنان سرپرست تحت پوشش سازمان بهزیستی چگونه است؟

1. مبانی نظری تحقیق

1-1. دیدگاه های سلامت

1-1-1. مفهوم سلامت:سلامت مفهوم وسیعی است و تعریف آن تحت تأثیر مقدار آگاهی و طرز تلقی جوامع با شرایط گوناگون جغرافیایی و فرهنگی قرار می گیرد. (Jennie& Wills,2000,p.5) ضمن اینکه سلامتی یک فرایند پویاست و با گذشت زمان هم مفهوم آن تغییر خواهد نمود. (Kerr,2000,p.5) قدیمی ترین تعریفی که از سلامتی شده، بیمار نبودن است. (Jennie & Wills,2001,p.9)

در طب سنتی برای انسان چهار طبع مختلف دموی، بلغمی، صفراوی و سوداوی قائل بودند و اعتقاد داشتند هرگاه این چهار طبع مخالف، در حال تعادل باشند فرد سالم است و زمانی که تعادل میان طبایع چهارگانه مختل گردد، بیماری عارض می گردد. فرهنگ و بستر (Webster) سلامتی را شرایط خوب جسمانی و روحی و بخصوص عاری بودن از درد یا بیماری جسمی می داند. فرهنگ آکسفورد (Oxford)

سلامتی را شرایط عالی جسم و روح و حالتی که اعمال بدن به موقع و مؤثر انجام گردد، می داند . (سید نوزادی، 1387، ص46)

تعریف سلامت از دیدگاه آماری:معمولاً بر اساس توزیع فراوانی، افراد را به دو جمعیت طبیعی و غیر طبیعی (بیمار و سالم) تقسیم می کنند. به فراوان ترین رویداد یا عادی ترین حالت، طبیعی اطلاق می گردد. در الگوی آماری، تمام مقادیر کمتر و بیشتر از دو انحراف معیار از میانگین، غیر طبیعی است (با فرض توزیع نرمال).(همان)

تعریف سلامت از دیدگاه سازمان جهانی بهداشت :سلامت عبارت است از برخورداری از آسایش کامل جسمی، روانی و اجتماعی و نه فقط نداشتن بیماری و نقص عضو. (لست، 1367،ص89)

2-1-1. طیف سلامت و بیماری: سلامتی و بیماری مرز معینی ندارد و بهتر است برای سلامتی طیفی در نظر گرفته گردد که یک طرف آن سلامت کامل و در طرف دیگر مرگ واقع شده است.

سلامت کامل (سلامت مثبت)

↓

سلامت نسبی

↓

بیماری آشکار

↓

بیماری خفیف

↓

بیماری میانه

↓

بیماری شدید

↓

بیماری کشنده همراه با عوارض

↓

مرگ (سید نوزادی، 1378، ص47)

3-1-1. ابعاد سلامت:با توجه به تعریف سلامتی سازمان جهانی بهداشت (WHo)، کاملاً واضح است سلامتی یک مسئله چند بعدی است که علاوه بر بعد جسمی، روانی و اجتماعی، جنبه معنوی را هم در بر می گیرد.

این ابعاد بر یکدیگر اثر نموده، تحت تأثیر یکدیگر قرار می گیرد. چنان که مسائل جسمی بر روان فرد، مسائل روانی بر جسم او و هر دوی آنها بر جامعه و اختلالات موجود در جامعه اثر می گذارد. (Martin & Kinsella,1994,p362)

به طور کلی، می توان گفت:ابعاد مختلف سلامت، به تفصیل چنین است:

سلامت جسمی:سلامت جسمانی، عبارت است از عدم وجود بیماری، عدم وجود نشانه های بیماری و عدم استفاده از مرخصی استعلاجی. (بیک محمدلو، 1384،ص68)

سلامت روانی:سلامت روانی همچون سلامت جسمانی چیزی فراتر از نبودن بیماری یا سایر مسائل نیست. سلامت روانی به عواطف و احوال، یعنی به احساسات و افکار ما، اطلاق می گردد و شامل آگاهی و پذیرش طیف گسترده ای از احساسات در خود و دیگران، توانایی نشان دادن آنها، مستقل عمل کردن و توانایی کنار آمدن با مسائل و موانع استرس زای روزانه است. (سجادی و صدرالسادات، 1383، ص244)

سلامت اجتماعی:سلامت اجتماعی، بدین معناست که جامعه و اجتماع استانداردهایی را برای فعالیت مطلوب با توجه به نقش ها و وظایف اجتماعی ارائه داده است.

سلامت اجتماعی به توانایی فرد در تعامل مؤثر با دیگران و اجتماع، به منظور ایجاد ضوابط ارضا کننده شخصی و به انجام رساندن نقش های اجتماعی اطلاق می گردد. سلامت اجتماعی شامل مشارکت اجتماعی، زندگی سازگار با سایر انسان ها، ایجاد روابط مثبت متکی به یکدیگر و داشتن روابط سالم است. (همان)

سلامت معنوی:یکی از زمینه های عمده بیماری ها و مسائل روانی و عوارض جسمی و اجتماعی آن، احساس پوچی، بیهودگی و تزلزل روحی است که ناشی از فقدان بعد معنوی در افراد است. ایمان، هدف دار بودن زندگی، پایبندی اخلاقی، تعاون، داشتن حسن

ظن و توجه بیشتر به مسائل معنوی زندگی باعث کاهش اضطراب، تزلزل روحی و عوارض ناشی از آن می گردد.

جنبه های معنوی زندگی باعث می گردد فرد همیشه برای اهداف عالی تر زندگی کوشش نماید و در مقابل کمبودها و مسائل، تحمل و بردباری بیشتری داشته و همیشه از رضایت خاطر برخوردار باشد، ضمن اینکه در ارتباط با افراد دیگر جامعه هم رفتار مناسب خواهد داشت. بنابراین، تقویت جنبه معنوی به سلامت جسم و روح افراد و در نهایت، سلامت جامعه بزرگ بشری یاری بسزایی خواهد نمود. (سید نوزادی، 1387، ص48)

4-1-1. نظریه های تک دلیلی سلامت:سلامت، هم به تنهایی ارزشمند است و هم بدین دلیل که افراد را قادر می سازد تا از فرصت های زندگی برای پیشرفت استفاده کنند. در طول تاریخ به دلیل محوری بودن سلامت، نظریه های آن در بسیاری از فرهنگ ها شکل گرفته است. چند نظریه تک دلیلی سلامت شامل نظریه بیماری واگیردار، نظریه میکروب (نظریه جرم)، نظریه رفتار فردی و فساد هوا (1) می باشد. (بیک محمدلو، 1384، ص28)

این نظریه ها همیشه یک دلیل، برای سلامت مطرح می کنند.

1. نظریه بیماری واگیردار:این نظریه، بر این فرض پایدار است که تمام بیماری ها از یک فرد به فرد دیگر انتقال می یابد و از دولت ها انتظار می رود با بستن مرزها و ایجاد شرایط قرنطینه، از مردم کشورشان محافظت کنند. این نظریه نتوانست پاسخگوی این سؤال باشد که چرا برخی افراد تنها و منزوی دچار بیماری می شوند، در حالی که عده ای دیگر که با افراد بیمار در رابطه هستند دچار بیماری نمی شوند؟ (همان)

2. نظریه میکروب:در این قرن، دستاوردهای علمی قابل توجه و توانایی کنترل بیماری های مسری به وسیله شیوه های علمی باعث شد تا نظریه میکروب نقش مهمی

در حیطه سلامت و بیماری ایفا نماید. فرض این نظریه مثل نظریه واگیردار بر یک دلیل خاص و قابل کنترل مبتنی است. این نظریه، دلیل بیماری را موجودات زنده ذره بینی می داند.

نظریه میکروب (جرم) معتقد است یک عامل بیرونی بیماری را ایجاد می کند. این نظریه تحت مطالعات اپیدمیولوژیست ها زیر سؤال رفت؛ زیرا آنها معتقد بودند فقط یک عامل در ایجاد بیماری کافی نیست.

3. نظریه رفتار فردی:این نظریه ایده آزادی فردی و آزادی عمل را تأیید می کند. نظریه رفتار فردی، همان نظریه سبک زندگی قرن بیستم است که بر عادت ها و رفتارهای سلامت فردی به اسم عوامل تأثیرگذار بر سلامت تأکید می کند و مسئولیت اصلی را متوجه شخص می کند.

4. نظریه فساد هوا:نظریه فساد هوا به این مسئله می پردازد که دلیل اصلی بیماری، فساد هوا و نوعی تغییر در اتمسفر می باشد. این نظریه دولت را هم مسئول بیماری واگیردار می داند و هم مسئول جلوگیری از بیماری. (همان، ص29)

5-1-1. نظریه های چند دلیلی سلامت:به طور کلی، در کشورهای غربی نظریه های سلامت بیشتر چند دلیلی هستند؛ به عبارتی، بر پایه عواملی قرار دارند که هم به طور مستقل و هم به وسیله مداخله به سلامت منجر می شوند. پس از نظریه جرم، دو عامل میزبان و محیط مطرح شد که این دو عامل هم پاسخگو نبود؛ از این رو، نظریه گروه های آسیب پذیر و سپس نظریه مدل سوسیال به وسیله جامعه شناسان مطرح شد. بر اساس این نظریه ها همه عوامل مؤثر در زندگی به یک شکل در پیدایش و درمان بیماری ها مؤثر هستند.

سلامت و بیماری، مفاهیمی دارای همپوشی هستند که در طیفی گسترده قرار دارند. یک طرف طیف را سلامت، وضع جمسی، روانی و اجتماعی مطلوب تشکیل

می دهد که در طول زمان تغییر می کند. طرف دیگر طیف، بیماری واقع شده است که با علایم و ناتوانی توأم است.

اغلب پژوهشگران در زمینه الگوهای زیست- پزشکی به این نتیجه رسیده اند که جنبه های فردی بیماران- سوابق، روابط اجتماعی، شیوه زندگی، شخصیت و فرایندهای روانی آنان- باید در مفهوم سلامت و بیماری در نظر گرفته گردد. در نتیجه، الگوی زیستی، روانی، اجتماعی به اسم پیشرفته ترین نظریه مورد قبول واقع شده است، (سارافیند، 1381، ص7)

پی نوشت ها:

* استاد دانشگاه علامه طباطبائی

** دانش آموخته کارشناسی ارشد جمعیت شناسی دانشگاه علامه طباطبائی

1-M iasma.

منبع: نشریه بانوان شیعه، شماره 21.

منبع:نشریه بانوان شیعه، شماره 21.

ادامه دارد...

/ج

منبع: راسخون